آب دیگر «مسئله‌ای دوردست» نیست. کم‌آبی همین حالا هم‌زمان معیشت، امنیت غذایی، بهداشت عمومی و حتی ثبات اجتماعی را در ده‌ها کشور تحت فشار گذاشته است.

به گزارش همشهری آنلاین،‌ نفیسه سادات موسوی،‌ کارشناس مسائل سیاسی: برآوردهای رسمی نشان می‌دهد صدها میلیون نفر هنوز به آب آشامیدنیِ ایمن دسترسی ندارند و روند بلندمدت، به‌سمت تشدید خشکسالی‌ها و افت منابع سطحی و زیرزمینی می‌رود. این یادداشت، با تکیه بر داده‌های نهادهای معتبر و چند مطالعه موردی، تصویری فشرده از وضعیت و چند مسیرِ عمل‌پذیر برای کاهش ریسک ارائه می‌کند.

تصویر کلان: مسئله فقط «کمبود طبیعی» نیست

گزارش‌های مشترک سازمان جهانی بهداشت و یونیسف (JMP) یادآوری می‌کند که هنوز میلیاردها نفر به آب آشامیدنی «ایمن و مدیریت‌شده» دسترسی ندارند؛ شکافی که در کشورهای با درآمد متوسط هم دیده می‌شود. در کنار تغییر اقلیم، سه عامل انسانی بیشترین نقش را در بحران دارند: مصرف ناکارآمد (به‌ویژه در کشاورزی)، آلودگی منابع، و حکمرانیِ تکه‌تکه و مبتنی بر داده‌های ناقص. نتیجه، زنجیره‌ای از پیامدهاست: افت تولید کشاورزی، مهاجرت‌های داخلی، فشار بر شهرها و رشد هزینه‌های سلامت.

مطالعات موردی روشنگر

ایالات متحده: از «کلرادو» تا «اوگالالا»

رود «کلرادو» آب شرب و کشاورزیِ حدود ۴۰ میلیون نفر در هفت ایالت و چند قبیله بومی را تأمین می‌کند. خشکسالیِ بی‌سابقه و اضافه‌برداشت، در اوج بحران، دولت فدرال را وادار به اعلام «کاهش اجباری برداشت» برای برخی ایالات کرد؛ هشداری که به‌روشنی می‌گوید حتی اقتصادهای ثروتمند هم مصون نیستند.

در قلب آمریکا، آب‌خوان «اوگالالا/دشت‌های مرتفع» طی دهه‌ها برداشتِ بیش از تغذیه، دچار افت جدی شده است؛ نزولی که آمریکا را به سمت بحث‌های سخت درباره «تغییر الگوی کشت، محدودسازی برداشت و احیای آب‌خوان» سوق داده است. داده‌های سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS) روند افت و نابرابریِ مکانیِ آن را مستند کرده است.

در شهرها، صورت‌مسئله فقط «کمّی» نیست. بحران آب جکسونِ می‌سی‌سی‌پی در ۲۰۲۲—وقتی بخش بزرگی از شهر عملاً آب قابل‌مصرف نداشت—نشان داد فرسودگی زیرساخت، سال‌ها سرمایه‌گذاری ناکافی و مدیریت متزلزل چگونه می‌تواند به بحران انسانی بدل شود. ماجرای آلودگی سرب در فلینت (میشیگان) نیز از زاویه «عدالت آبی» هشدار داد: گروه‌های کم‌درآمد و اقلیت‌ها معمولاً بیشترین آسیب را می‌بینند.

اروپا: خشکسالی‌های بی‌سابقه و بازنگری در حکمرانی

اروپا، که معمولاً تنوع منبع و اقلیم معتدل‌تری داشت، در سال‌های اخیر خشکسالی‌های کم‌سابقه ثبت کرد؛ کمیسیون اروپا این رخدادها را «از بدترین‌ها در سده‌های اخیر» توصیف کرده است. پیام روشن: حتی مناطق «کم‌ریسک» هم باید از کشاورزی تا صنعت و شهر، برنامه‌های سازگاری و کاهش تقاضا را جدی بگیرند.

ترکیه و غرب آسیا: تنش آبیِ فزاینده

ترکیه—کشوری با منابع نسبتاً متنوع—طبق ارزیابی «آکوئداکت» (WRI) در آستانه تنش آبیِ بالا قرار گرفته است. سال‌های خشکِ اخیر، افت محسوس مخازن و هشدارهای رسمی را به‌دنبال داشته و بحث‌های منطقه‌ای درباره آب‌های فرامرزی را حساس‌تر کرده است. درس کلیدی: اتکای صرف به سدسازی، بدون کنترل تقاضا و حفاظت از آب‌خوان‌ها، تاب‌آوری ایجاد نمی‌کند.

چرا بحرانِ آب «ژئوپلیتیکی» است؟

از دشت‌های آمریکا تا مدیترانه و غرب آسیا، آب به‌سرعت به موضوعی امنیتی تبدیل می‌شود: شکاف غذایی و تورم، شوک انرژی (وقتی نیروگاه‌های حرارتی با محدودیت خنک‌سازی روبه‌رو می‌شوند)، و اصطکاک‌های فرامرزی بر سر حوزه‌های مشترک. پاسخِ مؤثر، ناگزیر چندلایه است: فنی، اقتصادی، اجتماعی و دیپلماتیک.

پنج قاعده عملی که از دل تجربه کشورها درمی‌آید

۱) حسابداریِ شفاف آب و اولویت‌بندی مصارف

تا صورت‌مسئله دقیق نباشد، تصمیم درست ممکن نیست. کشورهایی که «ریزداده‌های حجمیِ قابل اتکا» از آب‌های سطحی/زیرزمینی و مصارف واقعی فراهم کرده‌اند—و آن را به‌صورت عمومی منتشر می‌کنند—توانسته‌اند تخصیص‌ها را اصلاح و جلوی اضافه‌برداشت را بگیرند. حوزه کلرادو نمونه روشنِ تصمیم‌گیری مبتنی بر داده و سازوکارهای «کاهش اجباری برداشت» است.

اقدامات پیشنهادی: کنتورگذاریِ هوشمند چاه‌ها، قرائت برخط، انتشار داشبوردهای عمومیِ تراز آبخوان‌ها، و بودجه‌ریزی مشروط به ارائه ریزداده‌های صحیح توسط دستگاه‌های محلی.

2) کاهش تقاضا در بخش‌های پرمصرف (اول کشاورزی)

کشاورزی در اغلب کشورها بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب است. تغییر الگوی کشت به محصولات سازگارتر با اقلیم، توسعه آبیاری قطره‌ای و قیمت‌گذاریِ مشوقِ بهره‌وری، محور کاهش مصرف است. در بخش شهری/صنعتی هم کنترل نشت شبکه، بازیافت آب در صنعت، و ضوابط برای صنایع پُرمصرفِ خنک‌سازی (نیروگاه‌ها، پالایش، فولاد و مراکز داده) ضروری است؛ خبرهای اخیر درباره رشد مصرف آبِ مراکز داده در اروپا زنگ خطرِ «مصرف پنهان» را به صدا درآورده است.

اقدامات پیشنهادی: تعیین سقف برداشتِ سالانه برای دشت‌های بحرانی، تعرفه‌گذاری پلکانی با معافیت حمایتی برای کشاورزان خرد، الزامات بازچرخانی در صنایع بزرگ، و برنامه «نشت صفر» برای شهرها.

۳) احیای آب‌خوان‌ها و تنوع‌بخشی به منبع (MAR، بازچرخانی، نمک‌زداییِ هدفمند)

مدیریت تغذیه مصنوعی آب‌خوان‌ها (MAR)—با هدایتِ روانابِ پاک‌سازی‌شده، بارش‌های مؤثر یا سیلاب‌ها به سفره‌ها—در ده‌ها کشور به ابزار مهمِ «پس‌انداز آب» تبدیل شده است. هم‌زمان، بازچرخانیِ پساب تصفیه‌شده برای کشاورزی/صنعت و نمک‌زداییِ محدود و حساب‌شده در سواحل می‌تواند بخشی از شکاف را پُر کند؛ البته با ارزیابی دقیق اقتصادی و زیست‌محیطی، چون دفع شورابه نمک‌زدایی اگر درست مدیریت نشود خود یک مسئله محیط‌زیستی است.

اقدامات پیشنهادی: شناسایی «مخازن زیرزمینیِ مناسب MAR»، بانک پروژه‌های کوچک‌مقیاس تغذیه مصنوعی، استانداردهای واحد برای استفاده مجدد از پساب، و پایش برخطِ کیفیتِ تخلیه شورابه.

4) عدالت آبی و تاب‌آوری اجتماعی

بحران آب وقتی با نابرابری همراه می‌شود، به‌سرعت به بحران سلامت و امنیت بدل می‌گردد. تجربه جکسون و فلینت نشان می‌دهد که بدون سرمایه‌گذاری پایدار روی نگهداشتِ شبکه، پایش کیفیِ سخت‌گیرانه و شفافیت، شهرها آسیب‌پذیر می‌مانند—حتی در کشورهایی با درآمد بالا.

اقدامات پیشنهادی: «حداقل تضمین دسترسی» (حجم پایه آب سالم برای هر خانوار)، بودجه اختصاصیِ مقاوم‌سازیِ شبکه در محلات کم‌برخوردار، برنامه تعویضِ لوله‌های فرسوده با اولویت ریسک بهداشتی، و سامانه هشدار و اطلاع‌رسانیِ عمومیِ بی‌وقفه.

۵) دیپلماسی آب و همکاری‌های فرامرزی

بسیاری از حوزه‌ها مشترک‌اند و مدیریت یک‌جانبه کار نمی‌کند. چارچوب‌های همکاری مبتنی بر «تقسیم ریسک» (نه صرفاً تقسیم یک «حجم ثابت») و تبادلِ داده برخط درباره بارش، سیلاب و خشکسالی، می‌تواند هم هزینه‌های سازگاری را کاهش دهد و هم جلوی تنش‌های سیاسی را بگیرد.

اقدامات پیشنهادی: توافق‌های انعطاف‌پذیرِ حوزه‌ای با بندهای «خشکسالی/ترسالی»، ایستگاه‌های مشترک سنجش، پروتکل‌های داده باز، و صندوق‌های مشترکِ سرمایه‌گذاری برای پروژه‌های کاهش تقاضا.

پیام برای ایران: «مصرف» را اصلاح کنیم، «منابع» را هوشمند متنوع

ایران هم‌زمان با جهانِ تشنه، با کسری ساختاری آب روبه‌روست. از زاویه روابط بین‌الملل، آب هرچه بیشتر به موضوعی ژئوسیاستی تبدیل می‌شود—از شوک غذایی تا تنش‌های مرزی. اما تجربه کشورهای مختلف چند قاعده عملیِ مشترک جلوی چشم می‌گذارد:

• بدون حسابداری شفاف آب، سیاست‌گذاری مؤثر ممکن نیست؛ کنتور، داده برخط و انتشار عمومی، نقطه شروع است.
• محور اصلاح، کاهش تقاضا در کشاورزی و صنعت است؛ تعرفه مشوقِ بهره‌وری، الگوی کشتِ سازگار و بازچرخانی صنعتی به‌جای اتکای یک‌سویه به عرضه.
• احیای آب‌خوان‌ها (MAR)، استفاده مجدد از پساب و نمک‌زداییِ محدودِ ساحلی—با ارزیابی زیست‌محیطی—باید به‌صورت «بسته یکپارچه» اجرا شود.
• عدالت آبی را به‌عنوان مؤلفه امنیتی جدی بگیریم: دسترسی امنِ حداقلی، تعویض هدفمند لوله‌ها و شفافیتِ کیفی.
• در حوزه‌های مشترک، دیپلماسی آب با رویکرد «تقسیم ریسک» و تبادل داده، کم‌هزینه‌ترین مسیرِ کاهش تنش است.

جمع‌بندی

ریشه بحران آب جمعِ تغییر اقلیم با مصرفِ ناپایدار و حکمرانیِ ناکارآمد است؛ بنابراین راه‌حل هم باید هم‌زمان فنی–اقتصادی–اجتماعی باشد. پیام مشترکِ حوزه کلرادو، دشت‌های اوگالالا، اروپا و ترکیه روشن است: اگر مصرف اصلاح نشود و داده معتبر مبنای تصمیم قرار نگیرد، حتی وفورِ نسبیِ محلی هم تضمینِ امنیت آبی نیست. برای ایرانِ امروز، تمرکز بر کاهش تقاضای پرمصرف‌ها، احیای آب‌خوان‌ها، ارتقای کیفیت و برابریِ دسترسی، و دیپلماسی فعالِ آب با همسایگان، مسیرِ پایدارتر و کم‌هزینه‌ترِ عبور از این بحران است.

کد خبر 986084

• درگذشت روزنامه‌نگاری که تجارت آهن می‌کرد

• آخرین نظر ۶ مرجع تقلید شیعه درباره سلاح هسته‌ای + جزئیات

• شفیعیان: توئیت عراقچی برای افکار عمومی قابل قبول نبود | قدیری ابیانه: اگر شرم‌الشیخ می‌رفتیم دست‌مان می‌انداختند

• مجمع تشخیص رای خود را در مورد «حذف چهار صفر از پول ملی» اعلام کرد

• شلیک از زیر زمین؛ تکنولوژی تیربار موشکی سپاه + عکس؛ | چرا تیربار؟ مزایای استراتژیک یک نوآوری زیرزمینی | مکانیزم عملکرد مسلسل بالستیک سپاه

• حکم رئیس جمهور برای علیرضا دبیر صادر شد

• استقلال من را بخواهد فورا می‌آیم | مطمئنم می‌توانم شرایط را تغییر بدهم

• توجیه عجیب و جدید ترامپ برای حمله به ایران

• ترامپ خطاب به اردوغان : به همسر زیبایت سلام برسان! + فیلم

• ترامپ باز هم در مقابل یک زن از خود بیخود شد | خانم شما واقعا زیبا هستید

• یک تیم علیرضا جهانبخش را خواست؛‌ مقصد غیرمنتظره برای کاپیتان ایران

• شلیک از زیر زمین؛ تکنولوژی تیربار موشکی سپاه + عکس؛ | چرا تیربار؟ مزایای استراتژیک یک نوآوری زیرزمینی | مکانیزم عملکرد مسلسل بالستیک سپاه

• استقلال من را بخواهد فورا می‌آیم | مطمئنم می‌توانم شرایط را تغییر بدهم

• توجیه عجیب و جدید ترامپ برای حمله به ایران

• آزادی «خطرناک‌ترین» اسیر امنیتی اسرائیل + تصاویر | محمود عیسی معروف به «ابوالبراء» کیست؟

• اشک‌های نوه کاسبی در مراسم خاکسپاری پدربزرگش + ویدئو

• اولین تصاویر از قاتل کارمند دانشگاه تهران+ ویدئو | شوهر زهرا قائمی را ببینید

• بازیگر یوسف پیامبر: دلم می‌خواهد زنی که دوستم دارد، خفه ام کند! |من خوش چهره و زیبا هستم اما درونم زیبا نیست؛ برای همین هم…

• حکم رئیس جمهور برای علیرضا دبیر صادر شد

• یک تیم علیرضا جهانبخش را خواست؛‌ مقصد غیرمنتظره برای کاپیتان ایران

• چهره‌ها در مراسم تشییع پیکر محمد کاسبی | از کارگردان مطرح تا دختر شهید سلیمانی + تصاویر