موزه فرش تهران بیش از آنکه دیدنی باشد، شنیدنی‌ست. شنیدن قصه قالی‌های کهنه‌ای که هر یک نقشی از ایران و رنگی از فرهنگ آن دارند.

همشهری آنلاین- سحر جعفریان‌عصر: ۱۰۶ اثر از صفویه تا معاصر که روایت بسیاری‌شان را کسی مانند علی پورجمع، کارشناس‌ارشد تاریخ‌ایران و راهنمای افتخاری موزه می‌داند و حالا به بهانه رونمایی از قالی تهران، سر حوصله برای بازدیدکنندگان نَقل می‌کند؛ از زیراندازهای شاهانه به تارهای ابریشمین و پودهایی از زر و نقره تا پیشکش‌های شادباشی.

قالی «تهران» را دختران بافته‌اند

وقتی دختران مدرسه‌ای در تهران، سال ۱۳۴۴، قالیچه‌ای به نقشِ نقشه ایران با نام «نقشه تمام دولت علیه ایران» می‌بافتند تا خودی به معلم‌های فرنگی و غیرفرنگی و یا میرزاباشی و میرزاباجی‌ها نشان دهند هیچ خیال نمی‌کردند صد سال بعد در موزه فرش، هفته تهران از آن با کلی شکوه و شوکت رونمایی خواهد شد. دختران که نه تعداد و نه اسم و رسم‌شان جایی ثبت شده در ۲ نقطه (شمال‌شرقی) از قالیچه نقشه‌نشان، عبارت «معدن طلا» را بافته و خلیج فارس را نیز از دفتین (شانه؛ یکی از ابزار قالی‌بافی) و قیچی نینداخته‌اند. «از معادل طلایی که در نقشه بافته شده تاکنون اثری نبوده و نیست!» از آن جمله‌های تاکیدی و پر تکرار بسیاری از راهنمایان موزه است که وقت معرفی قالیچه با آب و تاب بازگو می‌کنند.

تراکم رج‌های عشقِ شیخ

این از سر هنر بافنده‌های کرمانی‌ست که تماشای قالیچه «عشق پیر» با خواندن حکایت آشنای شیخ صنعان و دختر ترسای منطق‌الطیر، تفاوت چندانی ندارد. آنجا که عطار نیشابوری سروده: «شیخ ایمان داد و ترسایی خرید/عافیت بفروخت رسوایی خرید» فرشبافان تصویرش را در هر رج ۹۰ گره به صد رنگ بافته‌اند. قالیچه ابعادی کمتر از ۳ در ۲ متر از جنس نخ و پشم دارد که حاشیه‌اش نیز پرده‌هایی از همین حکایت، بافته شده: «می خوردن من نه از برای طرب است…خواهم که به بیخودی برآرم نفسی…»

قبله به قالی

سمت و سوی قلبه در خانه‌های روزگار گذشته با قالیچه‌های قیمتی که سینه‌کش دیوار اتاق مهمان از ۴ جهت میخکوب می‌شدند، نمایان می‌شد. قالیچه‌هایی با نقشی از محراب در میان و ۷ قاب باریک و پهن در حاشیه که اوج به‌کارگیری‌شان بعد از صفویه، همین قاجار پر قصه بوده‌است. معمولا راهنمایان موزه، مقابل قالیچه قبله‌نما به بازدیدکنندگان چنین می‌گویند: «خانواده‌هایی که دستشان به دهانشان می‌رسید سفارش بافت به بافنده‌های اسم و رسم‌دار می‌دادند و آنها هم که پول این طور تشریفات را نداشتند خودشان قالیچه قبله‌نما می‌بافتند.»

نقشه‌خوان یا نقشه‌کش‌های کوچک

بسیاری از آن بافنده‌ها که حالا آثار چشمگیرشان در موزه است سواد نقشه‌خوانی داشتند؛ خوانش تعداد و نوع گره‌ها و رنگ‌ها بر خط رج‌ها. کمی‌شان اما نقشه‌خوانی نمی‌دانستند و برای همین گوش به صدای نقشه‌خوان‌ها می‌خواباندند. دار اگر بزرگ بود ۲ نقشه‌خوان یکی سمت راست و دیگری سمت چپ، کنار بافنده‌ها می‌نشستند و اگر کوچک بود نقشه‌خوان، یکی بس بود. از نسل همان نقشه‌خوان‌ها شاید همین هنرمندان و برگزارکنندگان ورکشاپ‌ها و تورهای تخصصی ۲زبانه یا سرگرمی‌محور نقشه‌کشی ویژه قالی‌های سنتی هستند که گاهی کودکان را به موزه می‌کشانند تا هم هنر جهانیِ ایرانی را از نزدیک ببینند و هم به آن مشغول باشند.

قالیِ گران و مشاهیرِ گران‌تر

جمع همه شاهان و تعدادی نیز پیامبر در یکی از چند قالی معروف به قالی «مشاهیر» جمع است. بافنده‌های کرمانی حدود ۲۰۰ سال پیش با پشم و نخ‌پنبه‌های رنگرزی شده، تصویر بیش از ۱۵۰ پادشاه ایرانی و غیرایرانی و پیامبران الهی را بافته‌اند. از حضرت عیسی و سلیمان و موسی و خاتم پیامبران تا خسروپرویز، کنفسیوس، ناپلئون بناپارت، لویی چهاردهم و خیلی‌های دیگر که بافندگان، روایت‌های بسیاری از آنها شنیده بودند.

قالی‌های «مبارک‌باد» ی

یکی از قدیمی‌ترین قالی‌های موزه، همین است که به قاب حاشیه آن در ۴ طرف بافته‌اند: «مبارک باد». جنسی از ابریشم دارد و راهنما در نَقل داستانش می‌گوید: «رسم بوده برای عرض تبریک و مبارک‌بادِ اتفاقی خوش از عروسی و تولد گرفته تا منصوب شدن به شغلی حکومتی و حتی فراوانی برداشت محصول از زمین و باغ، فرشی دستبافت با حاشیه‌نویسی شادباش، هدیه می‌دادند.»

هم زمین‌انداز و هم باطله چشم‌بد

امان از چشم بد و لعنت بر نظر تنگ که همگی‌شان دورباد؛ این را می‌توان به نشانه‌هایی پیدا، میان نقش و طرح تعدادی از قالی‌های موزه یافت. مثلا لابه‌لای ترنج و لچک‌ها، شکلی از سر خروس و یا تک چشمی سیاه، دیده می‌شود که بافنده آن را به سفارش صاحب قالی، بافته تا صدقه‌ای دائم و یا حرزی محکم باشد.

وقتی شاهنامه را می‌بافتند

بی برو برگرد در جمله هنرهای ایرانی، نشانی از شاهنامه است؛ انگار که ادای دین هنرمندان است به جناب فردوسی. از این روست که قالی «نقاشی قهوه‌خانه‌ای» با چند روایت از شاهنامه بر یکی از سکوهای موزه خوش‌نمایی می‌کند. کار دست بافندگان کاشانی‌ در روزگار قاجار است که جایی در گوشه سمت راست آن بافته‌شده‌است: «کار کارخانه ملاحسن».

رزولیشن عالیِ قالی، روایت تاریخ‌دانِ بی‌مزد

و بالاخره، «علی پورجمع»، کارشناس‌ارشد تاریخ‌ایران که بافنده نیست اما از سر علاقه به هنر کهنه قالی‌بافی ایرانی، گاه گاه راهنمای افتخاری و داوطلب موزه‌فرش می‌شود تا به گوش بازدیدکنندگان، قصه‌های شنیدنی از چِله هر قالی و پودِ هر فرش پاخورده تاریخ بگوید. مثل قصه قالی کاشان که در هر رج بیش از ۱۰۰ گره انداخته‌اند تا تراکم بالای قالی سبب رزولیشن نقش‌های آن شود. یا نقش شانه در بعضی قالی‌ها دیده می‌شود: «شانه در هر قالی دیدید بدانید بافنده‌اش زنی‌ست با انگشتان پینه‌بسته از گره خرجی درمی‌آورد و هنر به یادگار می‌گذاشت.» یا «اگر بپرسید از کجا پیداست قالیچه بهرام‌گور (ساسانیان) را بافندگان قاجاری بافته‌اند باید توجه‌تان را به شکل لباس بهرام‌گور که مطابق شاهان قاجار است، جلب کنم…» و یا «به‌سفارش فلان شاه و شاهزاده یا به خواست بهمان اهل دور و نزدیکِ دربار؛ یعنی قالی، گران بافته‌شده.» و البته «در وصف قالی پر نقش کاشان همین بس که هر رجش بیش از صد گره دارد؛ یعنی بالاترین رزولیشن نقش یک قالی…»

کد خبر 987679 منبع: همشهری آنلاین

• ما عجیب نبودیم | صف خرید طلا به کشورهای دیگر هم رسید

• قالی‌های پر قصه

• ۴ سال پیش شروع به ساختن سلاح هایی کردیم که هیچکس از وجودشان خبر ندارد

• حرکت فوق خطرناک در مدرسه‌ای در قم | انتقاد شدید کاربران فضای مجازی از این حرکت پر خطر + فیلم

• ایران از این پس حق دارد هر طور که می‌خواهد غنی‌سازی انجام دهد | عصر بدون محدودیت هسته‌ای ایران آغاز شد

• اولین واکنش‌ علی شمخانی به حواشی انتشار ویدئوی جنجالی عروسی دخترش

• گفتم به جان مادرم تا خود علی دایی زنگ نزند و عذرخواهی نکند نمی بخشمش | حراست گفت اگر ما تشخیص بدهیم …

• حمله وحشتناک سگ‌ها به این زوج ایرانی؛ بی‌هوش می‌شدم ما را می‌خوردند + فیلم

• وقتی رهبری یقه ترامپ را رها نکردند | دست ترامپ در برابر آیت الله خامنه‌ای رو است | آنجا که ترامپ احساس ناکامی و شکست روانی کرد

• ایران از این پس حق دارد هر طور که می‌خواهد غنی‌سازی انجام دهد | عصر بدون محدودیت هسته‌ای ایران آغاز شد

• ۴ سال پیش شروع به ساختن سلاح هایی کردیم که هیچکس از وجودشان خبر ندارد

• وقتی رهبری یقه ترامپ را رها نکردند | دست ترامپ در برابر آیت الله خامنه‌ای رو است | آنجا که ترامپ احساس ناکامی و شکست روانی کرد

• جانشین جنگنده‌ F-۳۵ در راه است | زمان پرواز آزمایشی اعلام شد

• سرمربی سابق: پرسپولیس حالا من را سرمربی کند تا ببیند چه می‌کنم

• گفتم به جان مادرم تا خود علی دایی زنگ نزند و عذرخواهی نکند نمی بخشمش | حراست گفت اگر ما تشخیص بدهیم …

• اولین تصاویر از بزرگ‌ترین تونل دو طبقه حماس | ویدئو

• اتفاق مهم برای جزایر سه گانه ایران

• آخرین جمله‌ای که صابر کاظمی بر زبان آورد | مردم دعا کنند؛ تا ساعاتی دیگر تکلیف روشن می‌شود

• «خلیج فارس»؛ هشدار جدی ایران به شناورهای فرامنطقه‌ای + تصاویر | غول ۱۰۰ هزار تُنی؛ هدفی که «خلیج فارس» مامور انهدام آن است

• فرش ۱۰۰ساله خاص‌ رونمایی شد+ عکس | این فرش نیست، سند است | دست‌بافته نفیس شاگردان مدرسه دختران

• آشنایی با خرید فرش دستباف

• هدیه کاشانی‌ها به هنر فرش تهران | رونق ابریشمی‌های گل‌برجسته در دوره ناصری

• این فرش ۲ رو دارد | فرشی برای جهانی شدن

• قالی قشقایی؛ شهره بازارهای اروپایی